Zbiory Działu Epoki Neolitu PMA

Zbiory Działu Neolitu obejmują chronologicznie okres od połowy 5 tys. p.n.e. do początku 2 tys. p.n.e. Należą do najliczniejszych kolekcji muzeum. Są efektem prac badawczych wielu pokoleń archeologów. Terytorialnie pochodzą z Polski i krajów ościennych. Główna ich część została pozyskana z Mazowsza, regionu świętokrzyskiego, Małopolski i Ukrainy. Są to obszary, w których w szczególności koncentrowała się aktywność terenowa archeologów warszawskich.

Najbardziej znane zespoły zabytków to materiały z Ćmielowa i Gródka Nadbużnego - najważniejszych, neolitycznych stanowisk osadniczych ludności kultury pucharów lejkowatych, Krzemionek Opatowskich - bezcennego kompleksu górnictwa krzemienia pasiastego (Pomnika Historii Polski, obiektu wpisanego na Światową Listę Dziedzictwa Przemysłowego), Rybników z Puszczy Knyszyńskiej - rejonu eksploatacji krzemienia z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, Złotej Sandomierskiej - cmentarzysk datowanych na neolit i wczesną epokę brązu, Stryczowic - osady, cmentarzyska płaskiego i grobowców megalitycznych, jaskiń ojcowskich - z faz osadnictwa pierwszych rolników oraz Popudni i Pieniążkowej - ukraińskich stanowisk z młodszej epoki kamienia.

Głównym źródłem zbiorów działu Neolitu PMA są własne prace wykopaliskowe, będące zasadniczym elementem programów badawczych. Jeden z takich głównych projektów naukowych dotyczy problematyki prehistorycznego górnictwa krzemienia, w zakresie którego wyspecjalizował się w ramach działu specjalny zespół archeologów. Efektem jego pracy, skoncentrowanej na Krzemionkach Opatowskich i Rybnikach było rozpoznanie szeroko rozumianej problematyki badawczej wiążącej się z eksploatacją surowców, ich przetwórstwem, zapleczem osadniczym kopalń, dystrybucją wyrobów.

W wyniku wielu kampanii wykopaliskowych wyeksploatowano liczne pracownie krzemieniarskie, uzyskano bogate zespoły zabytków, będące podstawą ważnych opracowań naukowych. Efektem tych działań jest m.in. powołanie specjalnej serii wydawniczej PMA - "Studia nad Gospodarką Surowcami Krzemiennymi w Pradziejach", w której opublikowano wyniki badań krzemionkowskich i rybnickich kompleksów górniczych, analizy gospodarki skałami krzemionkowymi w starożytności, a w szczególności dotyczące krzemienia pasiastego, świeciechowskiego, czekoladowego i narzutowego. Seria ta jest oceniana w kręgach naukowych, zajmujących się epoką kamienia, bardzo wysoko, spotyka się z dużym uznaniem zarówno w środowisku badaczy polskich, jak i zagranicą.

Kolejny ważny projekt realizowany przez Dział Neolitu PMA, mający wpływ na rozbudowę zbiorów dotyczy obrządku pogrzebowego społeczności neolitycznych i wczesnobrązowych na Wyżynie Sandomiersko - Opatowskiej. W jego ramach przebadano stanowiska grobowe w Mierzanowicach i Wojciechowicach oraz w ostatnich latach, kompleks cmentarzysk - płaskich i megalitycznych w Stryczowicach. Wyeksplorowane obiekty i odkryte w nich zabytki - ceramiczne, krzemienne, kamienne i kościane należą do jednych z najważniejszych przy analizach obrzędowości w młodszej epoce kamienia i wczesnej epoce brązu na ziemiach polskich.

Inny, priorytetowy program naukowy związany także z rozbudową zbiorów dotyczy młodszej epoki kamienia na Mazowszu. Dział Neolitu PMA, od początku swojego istnienia prowadził tu badania terenowe - m.in. grobowca megalitycznego w Rybnie, grobów skrzynkowych w Bieniewie, Srebrnej, Potyrach, Nartach, Rębkowie Parcelach, dużej osady w Kownacicy i licznych obozowisk.

Materiały zabytkowe odkryte w trakcie prac wykopaliskowych są podstawą źródłową publikacji naukowych i popularnonaukowych dotyczących starożytnego Mazowsza i mazowieckiego dziedzictwa kulturowego.