• PRZEJDŹ DO KATALOGU •

Zabytki z cmentarzysk z północnego i wschodniego Mazowsza 

Charakterystyczne zabytki dla cmentarzysk z grobami w obudowach kamiennych z terenu północnego i wschodniego Mazowsza.

Cmentarzyska z grobami w obudowach kamiennych to nekropole szkieletowe, płaskie, na których groby otoczone są obstawą z głazów różnej wielkości (nawet do 1,3 m średnicy), a pochówek przykryty jest brukiem znajdującym się w granicach obstaw. Taki rodzaj cmentarzysk charakterystyczny był dla obszaru Mazowsza Północnego, Wschodniego od około połowy XI w. do 1. połowy wieku XIII, a w międzyrzeczu Bugu i górnej Narwi nawet do początku XIV w. Przyczyn budowy takich konstrukcji grobowych upatrywano w zabezpieczeniu pochówku przed zawaleniem lub zabezpieczeniem go przed dzikimi zwierzętami. Badacze uważali także, że kamienie stosowane były tu jako środek apotropaiczny lub, że była to forma manifestacji pozycji społecznej zmarłego albo naśladowanie grobu Chrystusa.

Cmentarzyska z grobami o podobnej budowie znane są również z kilku innych regionów Europy Północnej, od północno-zachodniej Rosji aż po Szkocję. Taka geografia występowania omawianych konstrukcji nadal prowokuje badaczy do rozważań nad powiązaniem rozprzestrzenienia się idei ich powstawania z migracjami Mazowszan, Skandynawów lub Bałtów. W tym kontekście niezwykle interesujące wydają się być również najnowsze wnioski M. Dzika, który genezę grobów w obudowach kamiennych wiąże z konstrukcjami kamiennymi obecnymi w kurhanach, interpretowanymi jako domy zmarłych. Tradycję tę kontynuowano w budowie omawianych grobów, dlatego nadawano im duże rozmiary i kształty zbliżone do planu domostw.

Biorąc pod uwagę szczegóły konstrukcji grobów na cmentarzyskach badacze dostrzegli kilka istotnych, występujących regionalnie różnic. W grobach odkrywanych na Mazowszu Północnym typowa była obecność zabrukowanej jamy grobowej (o głębokości do 1,6 m). Zjawiska tego nie zaobserwowano w dorzeczu wschodniego odcinka dolnego Bugu, gdzie występowały głównie groby bezjamowe. Kolejną regionalną różnicą było występowanie na tym obszarze gwoździ trumiennych, czego praktycznie nie obserwuje się w grobach północnomazowieckich. Niewielkie różnice dostrzec można w wyposażeniu grobowym. Na Mazowszu Północnym odkrywane są puste kabłączki typu pomorskiego, których brak w międzyrzeczu Bugu i Narwi, gdzie natomiast często znajdowane są zausznice z paciorkami ażurowymi. Poza tym zabytki odkrywane na cmentarzyskach z grobami w obudowach kamiennych stanowią typowy asortyment wyposażenia zmarłych charakterystyczny dla wczesnośredniowiecznych pochówków. Są to przedmioty codziennego użytku (noże, przęśliki, osełki, krzesiwa, wiadra, naczynia gliniane), liczne ozdoby i części stroju (bransolety, pierścionki, kabłączki skroniowe, zausznice, sprzączki, kółka do pasa) oraz broń i elementy rzędu końskiego (topory i włócznie, a rzadziej miecze i ostrogi).
opracowanie - Magdalena Ruszkowska

Dofinansowano ze środków EFRR - RPO WM