Płaskie cmentarzysko z grobami ciałopalnymi, nakryte potężnym, kilkuwarstwowym brukiem kamiennym było użytkowane od IV do VI okresu epoki brązu (około 1000-500 p.n.e.)

Nekropola leży na Nizinie Północnomazowieckiej, w obrębie Wzniesień Mławskich. Jest to malownicza kraina o krajobrazie urozmaiconym pasmami wzniesień - wałami morenowymi i kemowymi pozostawionymi przez zlodowacenie środkowopolskie - o wysokości przekraczającej miejscami 200 m n.p.m. Znajduje się między dwoma niewielkimi ciekami wodnymi: na północ od cmentarzyska w kierunku zachodnim płynie Tamka wpadająca do górnego Orzyca, na południe od niego jej bezimienny dopływ. Stanowisko zajmuje cypel tarasu opadający łagodnie w kierunku południowo-zachodnim, ku podmokłym niegdyś łąkom (Zdjęcie 1). W odległości około 900 m w linii prostej od niego, za wspomnianą bezimienną strugą, we wsi Ożumiech, znajduje się podobne cmentarzysko kultury łużyckiej, w większej części już przebadane.

1.Cmentarzysko widziane od południowego wschodu (Fot. M. Bryk)

Stanowisko w Cichowie, nazywane dotychczas przez okoliczną ludność Żalnikiem, zostało odkryte na początku lat 80-tych ubiegłego wieku. Od początku podkreślano jego dużą wartość poznawczą i dostrzegano liczne zagrożenia - masowe wybieranie kamieni z bruku nakrywającego, sukcesywne podorywanie brzegów, rozrastanie się korzeni drzew i krzewów porastających kulminację cypla oraz użytkowanie drogi wiodącej przez obszar cmentarzyska (Zdjęcie 2). Dlatego w 1984 roku było wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Ostrołęckiego, powiększając listę obiektów zasługujących na szczególną ochronę.

2.Droga prowadząca przez obszar stanowiska. Widok od południa (Fot. M. Andrzejowska)

Pierwsze prace wykopaliskowe, sfinansowane przez Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, przeprowadzono na stanowisku w 1988 roku. Przebadano wówczas dwa wykopy o łącznej powierzchni 125 m2: jeden na skraju północnym rozpoznanego zasięgu cmentarzyska, drugi w części środkowej, skąd w znacznym stopniu został wybrany bruk kamienny. Odkryto 30 obiektów kultury łużyckiej z IV i początków V okresu epoki brązu (około 1000-800 p.n.e.) - 27 grobów (w większości z nich spalone szczątki złożone były w popielnicach; jeden grób był zbiorowy, a trzy podwójne; znaczną część pochówków wyposażono w drobne przedmioty wykonane z krzemienia, rzadziej z brązu) i 3 jamy. Znaleziono też symboliczny grób wczesnośredniowieczny w naczyniu glinianym. Pomimo w pełni satysfakcjonujących wyników badań i realnego niebezpieczeństwa dalszej dewastacji nekropoli do wznowienia prac doszło dopiero po blisko dwóch dziesięcioleciach.

Stanowisko w Cichowie, na tle innych cmentarzysk kultury łużyckiej na Mazowszu północnym, użytkowanych na ogół do około połowy V okresu epoki brązu, jest obiektem szczególnym. Znaleziono tu bowiem groby, które niewątpliwie pochodzą ze schyłku V, a wyjątkowo VI okresu epoki brązu. Bardzo interesujący jest obserwowany tutaj zróżnicowany obrządek pogrzebowy oraz wydobywany materiał zabytkowy, zarówno naczynia, jak i wyroby nieceramiczne. Te drobne przedmioty z krzemienia, brązu, kości, bursztynu lub kamienia są znajdowane w Cichowie wyraźnie częściej niż na innych nekropolach.

Badaniami wykopaliskowymi we wszystkich sezonach kierowała mgr Grażyna Orlińska (PMA).