Osadnicza działalność człowieka przeszłości wiązała się w wielu przypadkach z dokonywaniem przez niego trwałych zmian w morfologii powierzchni ziemi. Dostosowując środowisko naturalne do swoich potrzeb człowiek przeszłości tworzył mianowicie architektoniczne formy wypukłe lub wklęsłe, naruszające pierwotną morfologię terenu. Wznoszono wały ziemne, drewniane lub kamienne nadbudowane - niekiedy nawet na znaczną wysokość - na powierzchni ziemi; usypywano kopce grzebalne, budowano grobowce kamienne lub ziemne, bądź też - przeciwnie - kopano głębokie rowy obronne, czy zagłębione w ziemię budynki mieszkalne.

Jednakże wskutek opuszczenia (dobrowolnego lub wymuszonego wydarzeniami wojennymi lub zmianami klimatycznymi) i sukcesywnego zawalenia się lub celowego zburzenia tych konstrukcji, a następnie ich niwelacji i trwającej niekiedy tysiące lat działalności rolniczej, te dzieła człowieka przeszłości pozostawiły dziś w większości przypadków jedynie nikłe ślady w morfologii powierzchni.

Ślady te najczęściej nie mogą być już dzisiaj zauważone przy obserwacji z powierzchni ziemi, natomiast można je w sprzyjających okolicznościach zauważyć z powietrza, zwłaszcza, jeśli zostaną w jakiś sposób podkreślone i uwydatnione. Takie uwydatnienie może nastąpić np. jeśli znajdujące się nisko nad horyzontem słońce powoduje powstawanie zjawiska długich cieni, podkreślających nawet minimalne zróżnicowanie powierzchni (wyróżniki cieniowe); bądź też wówczas, gdy pędzone silnym stałym wiatrem płatki pierwszego w danym roku śniegu ułożą się zaspy po zawietrznej stronie wypukłości terenowych, podkreślając urzeźbienie terenu, albo też kiedy podczas roztopów promienie słoneczne roztapiają cienką pokrywę śnieżną (albo szadź) na lekko wznoszących się powierzchniach, zwróconych w ich stronę, podczas gdy miejsca za wałami lub w zagłębieniach pozostają w cieniu i śnieg utrzymuje się tam dłużej (wyróżniki śniegowe); bądź wreszcie wówczas, gdy w czasie wiosennych roztopów lub powodzi wierzchołki takich śladowo zachowanych obiektów archeologicznych będą wystawały ponad poziom wody, dzięki kontrastowi wysokości w stosunku do otaczającego terenu (wyróżniki zalewowe). Może się również zdarzyć, że zróżnicowanie morfologii powierzchni ziemi wynikające z obecności w tym miejscu częściowo zniwelowanych konstrukcji archeologicznych znajdzie odzwierciedlenie w odmiennej roślinności porastającej miejsca wyniesione lub zagłębione, niewielkie bowiem nawet różnice w wilgotności lub rodzaju gleby mogą przyczyniać się do powstania środowiska odpowiedniego dla specyficznych gatunków drzew, krzewów czy traw.