. Praojczyzną Celtów jest region dorzecza górnego Renu, Menu i Dunaju zajęty w pierwszych wiekach I tysiąclecia przed Chrystusem przez kulturę zachodniohalsztacką. W V w. przed Chr. na tym obszarze tworzy się kultura lateńska, utożsamiana z kulturą Celtów. W tym czasie plemiona celtyckie zajmowały już również część półwyspu Iberyjskiego i wyspy Brytyjskie (bez Szkocji), jednak dopiero na przełomie V i IV stulecia rozpoczyna się wielka ekspansja tego ludu, wędrówki ku wschodowi, południowi i na zachód, prowadzące do konfrontacji ze światem cywilizacji antycznych. Dotychczasowe kontakty handlowe, których śladem są przedmioty greckie czy etruskie znajdowane w grobach książąt celtyckich, zastąpione zostały konfrontacją zbrojną. Przyczyną migracji, według świadectw źródeł pisanych, było przeludnienie, konflikty wewnętrzne, a także atrakcyjność ziem południa Europy bogatych w "wyborne owoce i doskonałe wina". Fal migracji, większych i mniejszych, musiało być kilka, niektóre z nich to były wyprawy łupieżcze, nastawione tylko na rabunek cennych dóbr, inne to prawdziwe migracje dążące do zasiedlenia nowych terenów przez większe grupy ludzkie. Stoczono wiele bitew, w 390 r. Celtowie zdobyli nawet Rzym, a w III w. przed Chr. przemieszczali się przez tereny Bałkanów do Grecji, w 297 r. złupili Delfy. Zbrojne grupy dotarły do Azji Mniejszej, gdzie ostatecznie osiadły jako najemnicy państw hellenistycznych dając nazwę prowincji Galacji. Ślady pobytu, zapewne najemnych, wojowników celtyckich mamy nawet z Egiptu. Walczyli również w armii Hannibala.

. Około połowy III wieku przed Chr. epoka wielkich najazdów celtyckich dobiegła końca, nastał okres względnego spokoju i wielkiego rozkwitu ich kultury. W ciągu II wieku powstawały oppida - wielkie, ufortyfikowane osady o charakterze protomiejskim, będące ośrodkami władzy, centrami rzemieślniczymi i handlowymi. Dopiero rosnąca w siłę republika rzymska stopniowo wypierała Celtów zajmując północną Italię (ok. 190 przed Chr.), Ilirię (85 przed Chr.), podbijając Galię, (po długotrwałych walkach Cezara z plemionami celtyckimi zjednoczonymi pod wodzą Wercyngetoryksa w latach 58-51 przed Chr.) i obszary położone na północ od Alp (ok. 15 r. przed Chr.). Po podbojach Oktawiana Augusta granice państwa rzymskiego zostały oparte na Renie i Dunaju. W drugiej połowie I w. przed Chr. nasiliły się także od północy najazdy plemion germańskich, a od wschodu - dackich. Markomanowie i Kwadowie zajęli teren dzisiejszych Czech i Moraw. Skończył się okres terytorialnej hegemonii Celtów w Europie.

. Celtowie byli znakomitymi rzemieślnikami, ceniącymi umiejętności techniczne, o czym świadczy chociażby wysoki status społeczny kowali. Byli też zdolnymi artystami. Jako pierwszy z ludów spoza kręgu cywilizacji antycznych używali własnych monet, bitych ze srebra i złota. Pierwsze emisje wzorowały się na monetach greckich i rzymskich, twórczo przekształcając realistyczne przedstawienia głowy władcy, konia czy rydwanu.

. Główną domeną Celtów była jednak wojna. "Cały ten lud do szaleństwa uwielbia wojnę, jest odważny i skory do walki" pisał Strabon. Autorzy starożytni, starając się podkreślić kontrast między dzikimi Celtami a cywilizowanym światem, tzn. swoimi czytelnikami, pisali o nagich wojownikach, łowcach głów, przystępujących do walki w szale bitewnym i ogłuszającym hałasie trąb i bojowych okrzyków. W bitwie Celtowie polegali raczej na sile pierwszego ataku niż na operacjach wojskowych o przemyślanej strategii. Podstawową bronią celtyckiego wojownika był miecz oraz włócznia, rzadziej używane były łuk i strzały, a także proce. Uzbrojenie ochronne to przede wszystkim duże tarcze, rzadziej używano hełmów czy kolczug. Najważniejszym symbolem wojownika był jednak miecz. Najczęściej stosowano długie, nawet do 1 metra, obosieczne miecze, służące przede wszystkim do cięć. Kowale celtyccy potrafili wykonywać miecze o złożonej strukturze, widocznej po wytrawieniu na powierzchni głowni, co prócz waloru ornamentacyjnego mogło stanowić swoisty "znak jakości". Polibiusz kwestionuje jednak jakość mieczy celtyckich pisząc, że łatwo się wyginały i wojownicy w czasie bitwy musieli je prostować. Trudno ocenić trafność tego opisu. Może miał na celu dobitne wykazanie niższości celtyckiego uzbrojenia, a może jest to źle zrozumiana obserwacja zwyczaju obrzędowego gięcia mieczy, składanych w ofierze lub do grobu. Żelazne pochwy były bardzo bogato zdobione, co prawdopodobnie podkreślało rangę wojownika. Częste są motywy symboliczne, może o magicznym znaczeniu. Miecze noszono na pasach łańcuchowych, zastąpionych w późniejszym okresie przez pasy skórzane zapinane na klamrę lub kółka.

. Drugim bardzo ważnym rodzajem broni były włócznia i oszczep - przed bitwą miotano oszczepy, w walce w starciu posługiwano się włócznią. Większość grotów ma liść dość szeroki. Znane są też groty długie, wąskie, masywne; ich cios był zawsze śmiertelny. Drzewca wykonane z jesionu mierzące zapewne około 2-2,4 m, często zaopatrzone były w toki. Charakterystyczne dla grotów włóczni celtyckich wycinanie krawędzi liścia pełniło chyba, wbrew sugestii Diodora Sycylijskiego, funkcję dekoracyjną lub symboliczną, a nie zwiększało skuteczności ciosu.

. Mniejsze znaczenie miał łuk, broń głównie myśliwska, choć Juliusz Cezar wielokrotnie wspomina celtyckich łuczników. Pewne znaczenie miała również proca, używana, według świadectw archeologicznych, głównie w walce obronnej zza murów. Tarcze, o owalnym, prostokątnym lub heksagonalnym kształcie, wykonane były najczęściej z drewna pokrytego skórą i zaopatrzone w metalowe umbo. Znane z Brytanii bardzo bogato zdobione tarcze brązowe miały charakter paradny albo wyłącznie wotywny - wykonano je po to, by złożyć w ofierze wrzucając do rzeki. Kolczuga jest najprawdopodobniej wynalazkiem celtyckim, choć noszenie jej mogło być przywilejem tylko niektórych. Symbolem statusu były też zapewne hełmy niekiedy wspaniale zdobione umieszczonymi na szczycie przedstawieniami ptaków lub dzików, a niekiedy rogami.
. Konnica celtycka budziła jeszcze większy podziw i respekt niż piechota. Znaczna długość większości mieczy celtyckich sugeruje, że walczyli nimi jeźdźcy. Celtowie używali uzdy, siodła i ostrogi, nie znali natomiast, jak wszystkie ludy poza koczownikami, strzemion. Typowe dla Celtów były rydwany bojowe, będące też oznaką prestiżu.

. Pojawiające się w źródłach pisanych opisy wojowników celtyckich walczących nago, które zainspirowały wiele przedstawień w sztuce antycznej ze słynnym umierającym Galem na czele, świadczą o wielkim wrażeniu jakie na Grekach i Rzymianach zrobiła odwaga, brawura i "szał bitewny". Nagość wojowników, oprócz demonstracji osobistego męstwa, mogła mieć również rytualne znaczenie. Brytowie, według przekazu Cezara, malowali swoje ciała na kolor niebieski. Podobne zabiegi o symbolicznym znaczeniu mogły stosować również inne plemiona. Zwyczaj obcinania głów pokonanym wrogom i przechowywanie ich po odpowiednim spreparowaniu, potwierdzony w kilku źródłach pisanych i znaleziskach archeologicznych (słynny portal z czaszkami z Roquepertuse w Prowansji), jakkolwiek szokujący, musi być rozumiany nie jako przejaw szczególnej dzikości czy barbarzyństwa lecz skomplikowanych wierzeń religijnych, trudnych dzisiaj do odtworzenia. Swoisty kult "ściętej głowy" można rozpoznać również w sztuce - charakterystycznym elementem zdobniczym jest maska czyli sama głowa.

. Sztuka Celtów nie służyła głównie zaspokajaniu potrzeb estetycznych, lecz przede wszystkim wyrażała treści symboliczne czytelne i ważne dla ówczesnej społeczności. Celtyccy rzemieślnicy i artyści czerpali obficie ze wzorów świata antycznego - sięgali po motywy etruskie i greckie, jednak nie naśladując ich biernie, lecz twórczo przetwarzając. Innym źródłem inspiracji była sztuka wschodu (perska czy koczowników scyto-sarmackich) - poznawana za pośrednictwem świata cywilizacji trackich. Najsłynniejszym i najefektowniejszym przykładem sztuki celtyckiej o silnych związkach z Tracją jest srebrny kocioł z Gundestrup, zdobiony szeregiem ciekawych scen figuralnych przedstawiających bóstwa, ludzi i zwierzęta. Wykonany zapewne przez trackiego artystę, na zamówienie celtyckiego odbiorcy, znaleziony w bagnie w północnej Jutlandii, doskonale obrazuje skomplikowane i wielostronne relacje i kontakty Europy schyłku I tysiąclecia przed Chrystusem. Oprócz motywów zaczerpniętych z innych kultur Celtowie wprowadzają własne, np. wspominany motyw "ściętej głowy". Charakterystyczną cechą sztuki celtyckiej jest, w przeciwieństwie do sztuki greckiej czy rzymskiej, brak dążenia do realizmu przedstawianych postaci - jest to raczej realizm "symboliczny" pokazanie nie tyle wyglądu osoby czy zwierzęcia, co ich cech istotnych dla odbiorcy. Prowadzi to niekiedy do daleko idącej stylizacji, uproszczeń detali, w celu wzmocnienia efektu. Widoczne to jest szczególnie na monetach celtyckich zaskakujących "nowoczesnością" sposobu obrazowania. Również rzadziej spotykane formy monumentalne - kamienne rzeźby czy zdobione stele - mają szczególną ekspresję. Ważna jest też dekoracyjna funkcja tej sztuki. Ulubione motywy to ornamenty krzywolinijne tworzące splecione ze sobą w niezwykły sposób różne, czasem bardzo skomplikowane wzory, często pokrywające całą powierzchnię przedmiotu. W ten sposób ornamentowane są naczynia brązowe i gliniane. Zachwyca drobna plastyka figuralna. Zdobienie uchwytów naczyń brązowych, detale ozdób - zakończenia torkwesów (otwartych naszyjników złotych bądź srebrnych, o symbolicznym znaczeniu) czy zapinek potrafią być małymi arcydziełami toreutyki. Ornamentowana jest również broń, szczególnie pochwy mieczy, zapewne też tarcze, a w każdym razie tarcze paradne, takie jak wyłowiona z Tamizy, wykonana z brązu zdobiona fantazyjnymi wzorami i kolorowym szkłem.
. Sztuka celtycka, niespokojna, kreatywna, nie harmonijna lecz z wielkim ładunkiem emocjonalnym, odpowiada jakoś tej niespokojnej epoce i wielkiemu dynamizmowi ludu Celtów.

. Obrządek pogrzebowy odbija strukturę społecznę Celtów. Już we wczesnym okresie lateńskim, kiedy dominował obrządek inhumacyjny (zmarłych składano do grobu niespalonych) pojawiły się tzw. groby książęce, czyli wspaniałe pochówki, w których okazałość wyposażenia (wozy, broń, złote ozdoby, cenne importowane naczynia greckie czy etruskie) świadczy o znakomitej pozycji społecznej zmarłego. Wysoki status wojowników potwierdzają groby mężczyzn z pełnym uzbrojeniem (miecz, włócznia i tarcza); groby kowali wyróżniają się zestawami narzędzi, a groby kobiece wyposażane są w ozdoby i części stroju. Niektóre z plemion celtyckich stosowały obrządek ciałopalny, zachowując jednak zasadę bogatego wyposażania pochówków. Obrządek pogrzebowy zmienia się pod koniec II w. na niezostawiający archeologicznie uchwytnych śladów. Przyczyny takiej zmiany nie są dla nas jasne.

. Skomplikowany świat wierzeń celtyckich, czasem określany jako "płodny chaos", znamy z wyrywkowych i chyba nie zawsze dokładnych wzmianek pisarzy rzymskich, śladów archeologicznych i znacznie późniejszych, średniowiecznych źródeł przechowujących wiele z wcześniejszych tradycji, ale odnoszących się głównie do Irlandii i Walii. Bóstwa celtyckie związane były z siłami przyrody i wegetacji, wojną i rzemiosłem. Zwyczaj składania ofiar - niekiedy nawet z ludzi, ale częściej z cennych przedmiotów (broni, ozdób) wrzucanych, po uprzednim rytualnym zniszczeniu, do jezior czy rzek jest potwierdzony znaleziskami archeologicznymi. Miejsca święte Celtów to gaje, lasy, wyspy. Murowane świątynie znamy głównie z terenu Galii i są one wyrazem wpływu cywilizacji grecko-rzymskiej. Kontakt z bóstwami zapewniało pośrednictwo druidów - nie tyle kapłanów, co swoistych mędrców, rozumiejących zasadę działania świata i rolę bóstw oraz umiejących na nie wpływać.