Działania Polski na rzecz ochrony dziedzictwa kultury Iraku w ramach misji stabilizacyjnej

Podjęcie przez Rzeczpospolitą Polską decyzji o udziale w misji stabilizacyjnej w Iraku w ramach działań koalicyjnych wiązało się z szeregiem nowych i skomplikowanych wyzwań. Stanęły przed nimi zaangażowane w to przedsięwzięcie czynniki rządowe, a także Dowództwo Wojsk Lądowych, odpowiedzialne za przygotowanie Polskiego Kontyngentu Wojskowego, który miał wejść w skład sił koalicyjnych.

Wśród wielu czynników przyrodniczych i kulturowych, jakie decydują o niepowtarzalnej specyfice regionu Iraku, jedną z najważniejszych ról odgrywają niezwykle bogate relikty dziedzictwa historycznego, będące namacalnym dowodem dziejów licznych wspaniałych kultur i narodów, jakie na przestrzeni tysiącleci rozwijały się i wymierały na ziemiach starożytnej Mezopotamii, jednej z kolebek naszej cywilizacji.

Właśnie aspekt ochrony dziedzictwa kulturowego okazał się decydujący. Polska aktywnie zaangażowała się na arenie międzynarodowej w działalność na rzecz ochrony zagrożonych zniszczeniem irackich dóbr kultury praktycznie już od momentu rozpoczęcia w Iraku operacji wojennej wiosną 2003 roku. Postawa ta wynikała zarówno ze szczególnego znaczenia dziedzictwa historycznego tego kraju dla całej kultury światowej, jak i regulacji wynikających z umów międzynarodowych, których Polska oraz Irak były i są stronami. Kluczowe w tym względzie są trzy akty prawa międzynarodowego: Konwencja z 14 maja 1954 roku o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego (zwana "Haską"); Konwencja z 17 listopada 1970 roku dotycząca środków zmierzających do zakazu i przeciwdziałania nielegalnemu przywozowi, wywozowi i przenoszeniu własności dóbr kultury; Konwencja UNESCO z 16 listopada 1972 roku w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego.

W pierwszych miesiącach po zakończeniu operacji wojennej przeciwko wojskom Saddama Husajna Ministerstwo Kultury Rzeczpospolitej Polskiej podjęło szereg działań organizacyjnych na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego Iraku. Zatwierdzony przez Ministra Kultury plan przyszłych przedsięwzięć na tym polu, włączony został do, przyjętego w lipcu 2003 przez Radę Ministrów, dokumentu "Koncepcja udziału Rzeczpospolitej Polskiej w odbudowie i restrukturyzacji Iraku". Założenia programu ochrony dóbr kultury w ramach polskiej misji stabilizacyjnej w Iraku zaprezentowane zostały w oficjalnym liście, wystosowanym przez Ministra Spraw Zagranicznych RP do Dyrektora Generalnego UNESCO.

W związku z narastającym prawdopodobieństwem pojawienia się na międzynarodowym rynku antykwarycznym przedmiotów zabytkowych, dzieł sztuki lub rzemiosła artystycznego zrabowanych na terenie Iraku, przedsięwzięte zostały odpowiednie kroki w celu zapobieżenia próbom nielegalnego wwozu tego typu obiektów na teren Polski bądź oferowaniu ich w sprzedaży. W październiku 2003 roku opublikowany został list intencyjny Ministra Kultury RP, skierowany do środowiska polskich antykwariuszy. Ośrodek Ochrony Zbiorów Publicznych powołał grupę ekspertów, którzy mogliby służyć pomocą przy określaniu autentyczności czy wycenie wartości zatrzymanych obiektów.

Nader istotne stało się w tym okresie nawiązanie bezpośrednich kontaktów pomiędzy Ministerstwem Kultury RP a irackimi instytucjami, odpowiedzialnymi za działalność kulturalno-artystyczną. Już 23 października 2003 roku podsekretarz stanu Ryszard Mikliński przyjął w Warszawie delegację irackich intelektualistów, a 17 grudnia wizytę w ministerstwie złożył rektor bagdadzkiej Akademii Sztuk Pięknych. Rezultatem tych wizyt było zaproszenie do Polski grupy irackich absolwentów uczelni artystycznych, którzy od września 2004 roku do marca 2005 roku - jako stypendyści programu "Gaude Polonia" - odbyli półroczny staż na Wydziale Konserwacji Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Oferta fundowanych stypendiów została przedstawiona stronie irackiej ponownie z możliwością realizacji w 2006 roku.

Przełomowym momentem we wzajemnych stosunkach było warszawskie spotkanie Ministrów Kultury Polski i Tymczasowej Rady Zarządzającej Iraku Waldemara Dąbrowskiego i Mufida Al Dżazairiego, do którego doszło 19 lutego 2004 roku. Strona iracka została zapoznana z koncepcją misji stabilizacyjnej oraz polskimi działaniami na rzecz ochrony zagrożonych zniszczeniem irackich dóbr kultury. Podczas rozmów podjęto kwestię dotyczącą podpisania obustronnej umowy międzypaństwowej o współpracy i wymianie kulturalnej.

Warto dodać, że w końcu maja 2004 roku, na zaproszenie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Polskę odwiedziła delegacja irackiej Państwowej Rady Starożytności i Dziedzictwa na czele z jej szefem, prof. Abd al-Azzizem Hamidem. Odbyła ona w Warszawie i Poznaniu szereg spotkań z przedstawicielami środowiska uniwersyteckiego i muzealnego, a w Ministerstwie Kultury członków delegacji przyjął podsekretarz stanu - Generalny Konserwator Zabytków, Ryszard Mikliński. Bezpośrednim wynikiem tych rozmów było zredagowanie pisma intencyjnego, mającego w najbliższej przyszłości uregulować zasady współpracy pomiędzy iracką Państwową Radą Starożytności a Ośrodkiem Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego. Jej wymiernym rezultatem są również staże irackich archeologów odbywane w polskich placówkach archeologicznych.

Przedstawieniem na arenie międzynarodowej swoistego bilansu pierwszych etapów realizacji polskich działań na rzecz ochrony dóbr kultury Iraku stał się list Ministra Kultury RP, przekazany na ręce Dyrektora Generalnego UNESCO. Cel ten przyświecał również -odbywającej się pod patronatem tego ostatniego międzynarodowej konferencji "Dziedzictwo kultury wobec zagrożeń czasu wojny i pokoju" (Warszawa, 13-15 maja 2004 roku), którą zorganizowało Ministerstwo Kultury przy współudziale Ministerstwa Obrony Narodowej, Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz Prezydenta Miasta Warszawy. Temat Iraku był jednym z głównych problemów podnoszonych przez uczestników w trakcie obrad, w tym kilkudziesięciu reprezentujących kraje ze wszystkich niemal kontynentów.

Głównym elementem realizacji programu ochrony irackich dóbr kultury było podjęcie działalności na terenie samego Iraku. Dzięki staraniom Ministerstwa Kultury, a także dzięki pełnej przychylności władz wojskowych i Ministerstwa Obrony Narodowej, od jesieni 2003 roku swą misję w centralnym Iraku nieprzerwanie realizuje grupa polskich archeologów -specjalistów współpracy cywilno-wojskowej (CIMIC), którzy weszli w skład struktur Dywizji Wielonarodowej Centrum Południe. W ramach I zmiany (listopad 2003 - kwiecień 2004) do Iraku skierowany został początkowo jeden specjalista, zaś pomiędzy marcem i wrześniem 2004 jego obowiązki przejęli trzej dalsi archeolodzy. Od października 2004 roku nad Eufratem zadania wykonywała trzecia już zmiana zespołu - dwóch specjalistów, a od lutego pieczę nad ochroną zabytków przejęła kolejna grupa dwóch archeologów, co najwymowniej chyba świadczy o znaczeniu, jakie do problemu zabezpieczenia dziedzictwa historycznego przykłada dowództwo Wielonarodowej Dywizji.

Merytoryczną koordynację działań sprawuje Biuro Spraw Obronnych Ministerstwa Kultury, utrzymujące ze specjalistami ciągłą łączność telefoniczną i za pośrednictwem internetu. Biuro otrzymuje również systematycznie okresowe meldunki i sprawozdania z realizacji zadań w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego. W oparciu o te dane oraz konsultacje z kierownictwem i komórkami organizacyjnymi Ministerstwa Kultury, a także współdziałających resortów obrony narodowej i spraw zagranicznych - są podejmowane decyzje i przekazywane na bieżąco specjalistom w Iraku. System ten, funkcjonujący od
początku obecności PKW na irackim terytorium, sprawdził się w najtrudniejszych nawet momentach misji.

Centralno-Południowa Strefa Stabilizacyjna, za którą z dniem 3 września 2003 roku odpowiedzialność przejęło dowództwo Wielonarodowej Dywizji, współtworzonej także przez kontyngent polskich żołnierzy, do wiosny 2004 roku obejmowała obszar 5 irackich prowincji: Babil, Karbala, Diwanija, Nadżafu i Wasit. Na terenie tym zlokalizowanych jest około 1500 zarejestrowanych stanowisk archeologicznych, w tym dwa obiekty szczególnej klasy: wczesnośredniowieczna twierdza w Uchajdir i zespół urbanistyczny w Wasit, od 2000 roku oczekujące na wpisanie na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Przynajmniej kilkanaście innych obiektów bez wątpliwości należy do najważniejszych w skali całej Mezopotamii (m.in. Babilon, Nippur, Dżemdet Nasr, Borsippa, Kisz i Isin). Ponadto, specyfika wyznaniowa tego regionu sprawiła, iż w granicach strefy znalazły się główne szyickie ośrodki religijne w miastach Karbala, Nadżaf i Kufa, jak również unikalny zespół sakralny (meczet i synagoga) w Kifl.

Rezultatem założenia na terenie stanowiska archeologicznego w Babilonie bazy wojskowej było stopniowe zarysowanie się poważnego konfliktu, wynikającego z różnicy punktów widzenia i interesów: z jednej strony względy naukowo-konserwatorskie narzucały obowiązek ochrony wysokiej klasy dóbr kultury, z drugiej zaś argumenty militarne przemawiały na rzecz zapewnienia elementarnego poziomu bezpieczeństwa przebywającym w bazie ludziom. Oczywistym więc stało się, iż jednym z podstawowych zadań, przed jakim stanęli polscy specjaliści ds. archeologii i ochrony dziedzictwa kulturowego, było znalezienie rozwiązań zadowalających władze wojskowe, a przy tym wypracowanie metod zapobieżenia dalszej dewastacji obiektów zabytkowych.

W pierwszym rzędzie nawiązano regularną współpracę z miejscową placówką Służby Starożytności oraz irackimi inspektorami i archeologami. Jednocześnie też wyniki wstępnej inwentaryzacji stanu zabytków w Babilonie (listopad 2003 roku) ujęte zostały w formie specjalnego raportu dla dowódcy Dywizji, który - poza wskazaniem głównych źródeł zagrożeń dla substancji zabytkowej - zawierał również pierwsze propozycje doraźnych rozwiązań w celu powstrzymania postępów destrukcji. We współpracy z dowództwem Dywizji, dywizyjnymi komórkami inżynieryjnymi i infrastrukturalnymi zdołano wypracować kilka podstawowych rozwiązań:
- ograniczenie do niezbędnego minimum wszystkich prac ziemnych lub budowlanych na terenie bazy;
- informowanie na bieżąco specjalistów ds. archeologii o planach podejmowania takich prac, co pozwoli na ich skonsultowanie z iracką Służbą Starożytności;
- zorganizowanie systemu eksploatacji oraz transportu piasku i ziemi z wyrobisk zlokalizowanych poza strefą stanowiska archeologicznego;
- zastosowanie do konstrukcji obronnych wyłącznie elementów fortyfikacyjnych (koncertina, betonowe ścianki typu T-walls lub tzw. bastiony Hesco), które instalowane są bezpośrednio na powierzchni gruntu i nie powodują bezpośredniego uszkodzenia substancji zabytkowej zalegającej poniżej.

Również w grudniu 2003 roku, przy użyciu systemu zasieków, zamknięta została turystyczna strefa Babilonu, obejmująca pałace i wykopaliska archeologiczne w rejonie Qasr. W następnych miesiącach kilkakrotnie uzupełniano te prowizoryczne ogrodzenia, a także zreperowano już wcześniej istniejące płoty. W maju i czerwcu 2004 w miejscach szczególnie narażonych na zniszczenie dodatkowo umieszczone zostały tabliczki ostrzegawcze, a w obrębie ruin tzw. Pałacu Centralnego wytyczono ścieżki dla zwiedzających, odgrodzone taśmami asekuracyjnymi i drewnianymi balustradami.

Na przełomie 2003 i 2004 roku wdrożony został system monitoringu stanowiska archeologicznego, oparty na opiniowaniu i weryfikacji w terenie informacji przekazywanych przez służby Dywizji, a także na regularnej inspekcji obszaru wytyczonego granicami Camp Alpha. Stwarzało to dodatkową szansę na zarejestrowanie niekontrolowanych prac ziemnych. Wielokrotnie rezultatem tych działań były interwencje, podejmowane przez specjalistów w przypadku stwierdzenia faktu naruszenia substancji zabytkowej lub stworzenia sytuacji jej zagrożenia. Interwencje najczęściej dotyczyły prób rozbudowy lądowiska helikopterów, rowów ochronnych wokół perymetru bazy czy zajęcia przez wojsko amerykańskie części budynku muzealnego i parkowania pojazdów w bezpośrednim sąsiedztwie świątyń.

Natomiast wyrazem współpracy sił koalicyjnych i polskich archeologów był udział tych ostatnich w licznych wizjach lokalnych terenu, związanych na ogół z planowaniem robót fortyfikacyjnych. W takich sytuacjach do obowiązków specjalistów należało zgłaszanie uwag i postulatów związanych z bezpieczeństwem elementów dziedzictwa kulturowego, dzięki czemu m.in. zaniechano budowy strzelnicy, dopilnowano, by przebieg systemu rubieży obronnej nie naruszył struktur archeologicznych, a amerykańskiej komisji wizytacyjnej zasugerowano lokalizację dodatkowych lądowisk wyłącznie w obrębie już istniejących parkingów.

Komisja w okresie czerwiec-listopad 2004 roku odbyła cztery spotkania i dwie inspekcje w terenie. Ostatnie spotkanie członków komisji odbyło się w dniu 10 listopada 2004 roku w Babilonie z udziałem przedstawicieli polskiego Ministerstwa Obrony Narodowej oraz Biura Spraw Obronnych Ministerstwa Kultury i miało charakter podsumowujący wspólne ustalenia. Efektem współpracy specjalistów Dywizji z komisją było przygotowanie we wrześniu 2004 roku harmonogramu likwidacji obozu wojskowego w Babilonie oraz planu działań, mających na celu zabezpieczenie i rewitalizację obiektów zabytkowych Babilonu oraz miejscowego muzeum. Realizacja owych działań stała się w ostatnich miesiącach jednym z najważniejszych zadań w ramach akcji relokacji Camp Alpha, która ostatecznie zakończona została w grudniu 2004 roku.

Plan przekazania ruin Babilonu irackiej Służbie Starożytności, której przedstawiciele zostali włączeni w jego tworzenie, przewidywał również zorganizowanie stałego, polsko-irackiego nadzoru archeologicznego nad wszelkimi pracami, związanymi szczegółowego likwidacją infrastruktury obozu. Natomiast polscy archeolodzy sporządzili na potrzeby prac komisji specjalny, poparty dokumentacją fotograficzną i filmową, raport, przedstawiający stan substancji zabytkowej Babilonu w momencie opuszczenia tutejszej bazy wojskowej. Dodatkowo, przewidziano również przeprowadzenie szeregu prac, które mają na celu wizualną rewitalizację obiektów historycznych zlokalizowanych na terenie obozu.

Od sierpnia 2004 roku specjaliści ds. ochrony dóbr kultury podjęli działania mające na celu przygotowanie irackiej Policji Archeologicznej do pełnienia swych obowiązków na terenie Babilonu. W ramach tych działań, we współpracy z komendantem Policji Archeologicznej w prowincji Babil, przygotowano specjalny plan przekazania obowiązków ochrony zabytków Babilonu. Plan ten uwzględniał zarówno kolejne działania podejmowane przez Wielonarodową Dywizję (szkolenia dla funkcjonariuszy oraz przygotowanie części infrastruktury obozu dla potrzeb Policji Archeologicznej), jak również działania podejmowane przez stronę iracką (przygotowywanie kolejnych grup funkcjonariuszy oraz stopniowe przejmowanie odpowiedzialności). Plan zrealizowano od początku listopada 2004 roku do końca grudnia 2004 roku.

15 stycznia 2005 roku nastąpiło ostateczne opuszczenie obozu przez żołnierzy koalicji oraz całkowite przejęcie ochrony przez funkcjonariuszy irackiej Policji Archeologicznej. Na terenie stanowiska archeologicznego i muzeum Babilonu stacjonowało już ponad 100 funkcjonariuszy Policji Archeologicznej przeszkolonej i wyposażonej przez polskich specjalistów, podczas gdy jeszcze w listopadzie 2004 roku na terenie Muzeum Archeologicznego w Babilonie oraz na terenie obozu wojskowego w Babilonie pełniło służbę tylko 20 funkcjonariuszy irackiej Policji Archeologicznej. Do czasu opuszczenia obozu przez siły koalicyjne funkcjonariusze Policji Archeologicznej ściśle współpracowali z polską żandarmerią wojskową w zakresie działań prewencyjnych, mających na celu ochronę zabytków Babilonu. Ponadto zrealizowano projekt obejmujący dostarczenie wyposażenia dla funkcjonariuszy irackiej Policji Archeologicznej, którego łączny koszt wyniósł blisko 200.000 USD.

Działania specjalistów ochrony dziedzictwa kulturowego nie pozostawały w oderwaniu od poczynań i planów lokalnych służb, stąd od początku miała miejsce współpraca z przedstawicielami irackiej Służby Starożytności na poziomie prowincjonalnych inspektoratów, a także Państwowej Rady Starożytności, mającej siedzibę w Bagdadzie. Specyfika sytuacji wewnętrznej Iraku sprawiła, iż bezpośrednie kontakty utrzymywane były również ze strukturami Ministerstwa Kultury Tymczasowych Władz Koalicyjnych, a ich wyraz stanowiła współpraca w zakresie koordynacji działań dotyczących Babilonu czy udział w specjalistycznych konferencjach poświęconych ochronie dziedzictwa historycznego (np. Al-Hilla, 3 stycznia 2004 roku).

Pomiędzy grudniem 2003 roku a styczniem 2005 roku na 23 całkowicie ukończone projekty wydano łącznie kwotę około 700 000 USD. Sumy te nie tylko stanowią znaczący wkład Polski w ochronę irackiego dziedzictwa kulturowego, ale są także wymiernym efektem pracy samych archeologów, którzy na ogół samodzielnie realizowali wszystkie etapy powstawania projektu i jego realizacji - od wizji lokalnej w terenie poprzez przygotowanie specyfikacji technicznej i negocjacje z wykonawcami po nadzór postępu prac i odbiór końcowy.

Szczególnie pracochłonną kategorią projektów okazało się zabezpieczenie metodami inżynieryjnymi zagrożonych dewastacją lub działalnością rabunkową stanowisk archeologicznych. W lipcu 2004 r. zakończono np. prace przy zabezpieczaniu ruin tzw. Pałacu Letniego w Tell el-Babil k. Barnum. W tym wypadku zastosowano lekki (a zarazem -łatwiejszy w demontażu) typ ogrodzenia w postaci drutu kolczastego (tzw. koncertina), przymocowanego do stalowych słupków. Zainstalowano również dobrze wyposażony kontener socjalny, pełniący rolę samodzielnego posterunku policyjnego.

Znaczną wagę przywiązywana także do renowacji współczesnych ośrodków kultu muzułmańskiego, stanowiących nierozłączny element krajobrazu dziedzictwa kulturalnego Iraku, szczególnie w kontekście znaczenia, jakie budowle te odgrywają w życiu religijnym szyickich społeczności. W okresie kwiecień-lipiec 2004 roku przeprowadzono m.in. kompleksowy remont niewielkiego nowożytnego meczetu imania Imrana ibn Alego, który położony jest w sąsiedztwie bazy wojskowej w Babilonie, a jesienią podjęto prace w meczecie imama Ibrahima w al.-Qassim.

Wraz z rozpoczęciem tworzenia irackiej Policji Archeologicznej przed lokalną administracją tymczasową i siłami koalicyjnymi pojawiło się zadanie zapewnienia funkcjonariuszom odpowiedniego wyposażenia i ekwipunku. Specjaliści ds. ochrony dziedzictwa kulturalnego kilkakrotnie spotykali się z komendantami tych jednostek w prowincjach Babil i Nadżaf, aby ustalić listę podstawowych potrzeb, która obejmowała m.in.: środki łączności (krótkofalówki, telefony komórkowe). W ramach już zamkniętych projektów w ręce irackich policjantów z Babilonu i Al-Hilla trafiło niezbędne wyposażenie indywidualne (kamizelki kuloodporne, krótkofalówki, detektory metalu) oraz samochody terenowe i motocykle, umundurowanie, a także uzbrojenie. Wyremontowano także budynek, który w najbliższym czasie miał stać się siedzibą jednostki odpowiedzialnej za obiekty historyczne w rejonie Babilonu i na terenie całej prowincji.

Bezpośredni kontakt żołnierzy sił stabilizacyjnych ze wspaniałymi zabytkami światowego dziedzictwa był powodem przeprowadzenia szeregu adresowanych do personelu Wielonarodowej Dywizji działań o charakterze edukacyjnym, które miały na celu zarówno uświadomienie żołnierzom wkładu przeszłości historycznej Mezopotamii do ogólnoświatowego dorobku cywilizacyjnego, jak i - w wymiarze bardziej praktycznym - zapobieżenie ewentualnym przypadkom udziału żołnierzy w dewastacji irackich zabytków czy ich grabieży. Istotnym źródłem pozwalającym uzupełnić tę wiedzę stały się broszury informacyjne, opracowane i wydane przez specjalistów w języku polskim i angielskim, w których przestrzegano przed próbami przemytu zabytków ruchomych.

Ponadto, w tygodniach poprzedzających akcję rotacji zmiany kontyngentu, wśród żołnierzy Wielonarodowej Dywizji stacjonujących w Babilonie, Al-Hilla, Karbali i Al.-Kut kolportowano dwujęzyczne ulotki, przypominających o całkowitym zakazie nielegalnego wywozu zabytków.
W ramach programu edukacyjnego polscy specjaliści-archeolodzy parokrotnie przygotowywali prezentacje multimedialne dotyczące problematyki Babilonu i irackiego dziedzictwa historycznego na potrzeby dowództwa Dywizji (grudzień 2003 roku i listopad 2004 roku). Kilkakrotnie brali także udział w konferencjach przedstawicieli struktur współpracy cywilno-wojskowej (CIMIC), gdzie m.in. dyskutowano o możliwościach włączania się w przedsięwzięcia z zakresu ochrony dóbr kultury.

W trakcie swego pobytu w Babilonie specjaliści ds. archeologii wielokrotnie, najczęściej podczas weekendów lub dni świątecznych, organizowali dla żołnierzy zwiedzenie zabytków starożytnego miasta, występując w roli przewodników.

Przygotowany został też, i kilkakrotnie (styczeń, luty i kwiecień 2004 roku) przeprowadzony, specjalny cykl szkolenia dla funkcjonariuszy polskiej żandarmerii wojskowej. Obejmował on prawne regulacje ochrony dziedzictwa kulturalnego w warunkach wojennych, metody prewencji wobec prób nielegalnego wywozu dóbr kultury. Żandarmeria wojskowa otrzymała także podstawowe przygotowanie w zakresie rozpoznawania tych kategorii zabytków ruchomych, które mogą stać się przedmiotem nielegalnej wymiany handlowej i przemytu.

Niezbędnym warunkiem powodzenia przygotowanej akcji kontrolnej było objęcie nią wszystkich bez wyjątku żołnierzy i cywilnych pracowników PKW w Iraku. Sama kontrola obejmowała dwa etapy: zawartość bagażu zasadniczego sprawdzano w obozach na terenie strefy stabilizacyjnej, natomiast bagaż podręczny w bazie rotacyjnej. Stale obecni podczas rewizji specjaliści udzielali konsultacji w przypadku znalezienia obiektów wzbudzających jakiekolwiek wątpliwości odprawiających, służąc fachową poradą. Procedurę tę stosowano podczas kontroli bagażu we wszystkich zmianach kontyngentu.
W świetle przedstawionych działań Polski w sferze ochrony dziedzictwa kultury Iraku w ramach misji stabilizacyjnej Polskiego Kontyngentu Wojskowego nasuwają się następujące konkluzje:
- Polski Kontyngent Wojskowy jest jedynym kontyngentem narodowym w Iraku, który od początku posiada w swoim składzie archeologów specjalistów ds. ochrony dziedzictwa kulturowego;
- Polska wypełniła zobowiązania międzynarodowe dotyczące ochrony dziedzictwa kultury Iraku, zadeklarowane na forum UNESCO;
- O podejmowanych działaniach w zakresie ochrony i zabezpieczenia zabytków Iraku strona polska informuje opinię publiczną w kraju i na świecie, w tym Dyrektora generalnego UNESCO;
- Strona polska jest gotowa służyć pomocą i doświadczeniem innym państwom i armiom w zakresie przygotowaniu cywilnych specjalistów oraz ochrony zabytków w misjach pokojowych i stabilizacyjnych.